مؤلفه‌های همبستگی اجتماعی با تأکید بر تحلیل مضمون سوره آل عمران

نوع مقاله : علمی ترویجی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی دانشکده الهیات و ادیان

2 دانش آموخته رشته مدرسی معارف اسلامی دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

یکی از روش‌های کاربردی در عرصه روش تحقیق کیفی، روش تحلیل مضمونی است که به هویداسازی مضمون‌های پایه‌ای در یک متن می‌انجامد و از این رهگذر، تحلیل داده‌ها در شبکه مضمونی یک الگو و مدل از مفاهیم موجود در متن امکان‌پذیر می‌شود. با توجه به اینکه در عصر حاضر، پالایش جوامع بشری از چندگانگی مورد توجه بسیاری از اندیشوران قرار گرفته و تلاش‌های فراوانی در جستجوی راهبردهای مؤثر برای تحقق همبستگی اجتماعی انجام می‌شود، مسئلۀ اصلی پژوهش حاضر، آن است که بر اساس دیدگاه‌های تفسیری مفسرانِ کتب تفسیری با رویکرد اجتماعی، مؤلفه‌های همبستگی اجتماعی با تأکید بر تحلیل مضمون سوره آل عمران چیست؟ بدین‌منظور با استفاده از روش تحلیل مضمون، به تحلیل نظام‌مند داده‌های متنی در کتب تفسیری پرداخته شده است. یافته‌های پژوهش گویای آن است که تحقق همبستگی اجتماعی، مستلزم توجه به مقوله‌های متعددی با جهت‌گیری‌های اعتقادی، رفتاری و اخلاقی است. تحقق همبستگی اجتماعی با نظر به بعد اعتقادی در سایه باور توحیدی، اعتقاد به نظام پاداش و جزای الهی، و از منظر بعد اخلاقی شامل عدالت‌خواهی، محبت‌ورزی، دوری از تکبر، مداراجویی، همزیستی مسالمت‌آمیز، مسئولیت‌پذیری، عدم دلبستگی به مادیات، پایبندی به عهد و پیمان‌ها، توجه به صفات پرهیزگاران، خردورزی و حسن ظن نسبت به دیگران است. خوش‌رفتاری، دشمن‌ستیزی، استقامت در راه حق، نظارت همگانی و مشورت‌جویی نیز در زمره مهم‌ترین مٶلفه‌های همبستگی اجتماعی با نظر به بعد رفتاری به شمار می‌آیند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Components of Social Cohesion with Emphasizing on the Thematic Analysis of Surat Al Imran

نویسنده [English]

  • Fateme Mirvakili 2
2 دانش آموخته رشته مدرسی معارف اسلامی دانشگاه شهید بهشتی
چکیده [English]

One of the applied methods in the area of qualitative research is the thematic analysis that leads to the disclosure of basic themes in a text, and through this, the analysis of data in the thematic network of a paradigm and model of the existing concepts in the text is achievable. The purification of human societies from pluralism has been noticed by many intelligentsias and many attempts have been made for finding effective strategies to create social cohesion at the present time. The main problem of this paper is what the components of social cohesion are with emphasizing the thematic analysis of Surat Al Imran (Arabic: آل عمران) based on the exegetic opinions of the exegetes of the exegetic books with social approach. For this purpose, by utilizing the method of thematic analysis, it has been surveyed the systematic analysis of the textual data in the Quran Exegetic books. The research findings reveal that the creation of social cohesion requires attention to the different categories with religious, behaviour, and ethical orientations. The establishment of social cohesion by considering the religious dimension in the shadow of monotheistic belief includes belief in the divine reward and punishment, and from the moral dimension includes asking for justice (seeking justice), kindness, not being arrogant, tolerance, peaceful coexistence (a living together in peace), answerability, unconcerned with the material world, fulfilment of a promise and covenant, observing the features of people avoiding forbidden, unlawful, sinful things, rationalization and Positive thoughts. Good manners, combating enemies, public observation, staying on the right path, and asking for consultation are among the most important social cohesion in the conduct dimension.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Surat Al Imran
  • Social cohesion
  • The method of thematic analysis
  1. قرآن کریم.
  2. آقایی، محمدرضا، «آموزه‌های قرآن کریم و نقد نظریه دورکیم؛ مبانی نظریه دین و همبستگی اجتماعی»، فصلنامه معرفت فرهنگی اجتماعی، سال اول، شماره 3، تابستان 1389 ش.
  3. ابن اثیر جزری، مجدالدین ابوالسعادات مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، تحقیق طاهر احمد زاوی و محمود محمد طناحی، قم، اسماعیلیان، 1367 ش.
  4. احمدی، عبدالهادی، و محمدتقی شاکر، «روش‌شناسی شبهه‌سازی وهابیت و نقد روشمند آن»، فصلنامه پژوهش‌های اعتقادی ـ کلامی، سال هشتم، شماره 32، زمستان 1397 ش.
  5. باقری، خسرو، هویت علم دینی (نگاهی معرفت‌شناختی به نسبت دین با علوم انسانی)، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1382 ش.
  6. بشیریه، حسین، عقل در سیاست (سی و پنج گفتار در فلسفه، جامعه‌شناسی و توسعه سیاسی)، تهران، نگاه معاصر، 1383 ش.
  7. بیرو، آلن، فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه باقر ساروخانی، تهران، کیهان، 1380 ش.
  8. بیرهوف، هانس ورنر، رفتارهای اجتماعی مطلوب از دیدگاه روان‌شناسی اجتماعی، ترجمه رضوان صدقی‌نژاد، تهران، گل‌آذین، 1387 ش.
  9. توسلی، غلامعباس، مشارکت اجتماعی در شرایط جامعه آنومیک، تهران، دانشگاه تهران، 1382 ش.
  10. جوادی، محسن، «چشم‌اندازی به ”اخلاق در قرآن“»، فصلنامه نقد و نظر، سال چهارم، شماره‌های 1ـ2، زمستان 1376 و بهار 1377 ش.
  11. حسامی، فاضل، «همبستگی اجتماعی در قرآن»، فصلنامه معرفت فرهنگی اجتماعی، سال دوم، شماره 4 (پیاپی 8)، پاییز 1390 ش.
  12. دلشاد تهرانی، مصطفی، دلالت دولت (آیین‌نامه حکومت و مدیریت در عهدنامه مالک اشتر)، تهران، دریا، 1388 ش.
  13. دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، 1377 ش.
  14. رزمی، محمدرضا، «بررسی تأثیر انسجام و انعطاف‌پذیری خانواده بر شکل‌گیری هویت در جوانان و نوجوانان شهر شیراز»، فصلنامه مطالعات جوانان، شماره 7، تابستان و پاییز 1383 ش.
  15. روشه، گی، تحولات اجتماعی جامعه‌شناسی، ترجمه منصور وثوقی، قم، کتابخانه عمومی طبرسی، 1378 ش.
  16. سلطانی رنانی، سیدمهدی، «مٶلفه‌های اخلاق اجتماعی از دیدگاه علامه طباطبایی و شهید مطهری»، پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، سال نوزدهم، شماره 1 (پیاپی 96)، بهار 1392 ش.
  17. شیخ‌زاده، محمد، «الگوی رهبری خدمتگزار مبتنی بر دیدگاه امام خمینی»، دوفصلنامه اسلام و مدیریت، سال اول، شماره 1، بهار و تابستان 1391 ش.
  18. طالقانی، سیدمحمود، پرتوی از قرآن، چاپ چهارم، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1362 ش.
  19. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1380 ش.
  20. عابدی جعفری، حسن، محمدسعید تسلیمی، ابوالحسن فقیهی، و محمد شیخ‌زاده، «تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‌های کیفی»، فصلنامه اندیشه مدیریت راهبردی، سال پنجم، شماره 2 (پیاپی 10)، پاییز و زمستان 1390 ش.
  21. کرمانی، طوبی، و صبیحه نباتی، «امت واحده، تفکر سیستمی الهی برای تحقق حیات طیبه»، پژوهش‌نامه مذاهب اسلامی، سال چهارم، شماره 8، پاییز و زمستان 1396 ش.
  22. گولد، جولیوس، و ویلیام ل. کولب، فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه باقر پرهام، تهران، مازیار، 1392 ش.
  23. گیدنز، آنتونی، سیاست، جامعه‌شناسی و نظریه اجتماعی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران، نی، 1383 ش.
  24. مارشال، گوردون، فرهنگ جامعه‌شناسی، ترجمه حمیرا مشیرزاده، تهران، میزان، 1388 ش.
  25. مروتی، سهراب، «مبانی نظری مدارا در قرآن کریم و سنت معصومینŒ»، فصلنامه انجمن معارف اسلامی ایران، سال دوم، شماره 3، تابستان 1385 ش.
  26. وطن‌دوست، رضا و دیگران، فرهنگ روابط اجتماعی در آموزه‌های اسلامی، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 1387 ش.