نگاهی به تأثیر فرهنگ بر پیشرفت اقتصادی

نوع مقاله : علمی ترویجی

نویسنده

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی

چکیده

تجربة اقتصادی موفق برخی کشورها در چند دهة اخیر، که تحت تأثیر مستقیم عناصر فرهنگی به وقوع پیوسته است، به روشنی نشان­گر اهمیت و جایگاه فرهنگ در پیشرفت اقتصادی می­باشد. این در حالی است که آموزه­های فرهنگ اسلامی سرشار از عناصری است که در صورت نهادینه شدن در جامعه، نویدبخش آیندة اقتصادی روشنی خواهد بود. تأثیر مثبت دینداری بر رشد و پیشرفت اقتصادی، به طور عمده به نقش انگیزشی آموزه­های دینی و تأکید آنها بر عناصری همچون ارزش کار، ارزش علم، وجدان­کاری، نظم و انضباط، پاداش الهی در برابر رفتارهای مثبت اقتصادی، و نیز نقش آنها در سالم­سازی فعالیت­های اقتصادی در کنار وضع قوانین هم­سو بازمی­گردد که زمینه­ساز رشد و پیشرفت است.
با این حال، برخی از مطالب تحریف شده که در طول تاریخ به نام دین عرضه گردیده است، از عوامل عقب‌ماندگی جوامع و نیز سلب اعتماد از دین و
بی­اعتبار نمودن آن به شمار آمده است. از سوی دیگر، اسلام تمامی امکانات و شرایط لازم برای تحقق رشد تولید و بهره­برداری کامل از طبیعت را در نظر گرفته است. این امکانات و وسائل را می­توان به دو دسته تقسیم کرد: ابزارهای قانونی، و عناصر فکری و فرهنگی. عناصر اخلاقی در فرهنگ اسلامی نیز ـ به خلاف دیدگاه کج­اندیشان و ناآگاهان ـ تأثیرات مثبت و مستقیمی در مسیر پیشرفت اقتصادی ایفا می­کنند، مشروط به آن­که تحلیل و تبیین درستی از آنها صورت گیرد و از سوی عموم مردم نیز جامة عمل بپوشد. این نوشتار ضمن تشریح موارد تأثیر فرهنگ بر پیشرفت اقتصادی، به تحلیل پاره­ای از عناصر اخلاقی یاد شده می­پردازد.

کلیدواژه‌ها