فلسفۀ حجاب در سایۀ عدالت جنسیتی در کلام رضوی

نوع مقاله : علمی ترویجی

نویسنده

پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

در خصوص فلسفه حجاب از امام رضا(ع) نقل‌شده است که نگاه به موی سر زنان تهییج شهوت و مفاسد اجتماعی به دنبال خواهد داشت. عموم پژوهش‌هایی که در باب توجیه حجاب نگاشته شده‌اند نیز همین دیدگاه را دارند. در این میان باید دید که آیا این روایت می‌تواند تکلیف حجاب را با تمام حدودوثغورش توجیه کرده و ادراک عدالت جنسیتی در این زمینه را به‌صورت کامل محقق سازد؟ این مقاله با مراجعه به منابع کتابخان‌های و روش توصیفی ـ تحلیلی سؤال اصلی فوق را بررسی می‌کند. هدف این مقاله تحلیل فلسفه حجاب و تببین رابطه آن با مسئله عدالت جنسیتی با تمرکز بر تبیین روائی فوق است. یافته‌های مقاله حاکی از آن است که هرچند علت شمردن تهییج شهوت شرط کافی برای ادراک عدالت جنسیتی است اما در فقه رایج نمی‌توان آن را علت حجاب شرعی محسوب شود و الا لازم است وجوب حجاب دایرمدار تهییج شهوت باشد. از سوی دیگر حکمت شمردن تهییج شهوت هرچند با ضرورت‌های فقهی سازگار است، اما صرفاً شرط لازم برای ادراک عدالت جنسیتی است و تنها مواردی از حجاب که مفسده تهییج را به دنبال دارند، توجیه خواهد کرد. اما استثنائات فقهی حجاب و نیز موارد هرچند نادری که تهییج در آن‌ها به‌کلی منتفی است، توجیه نخواهند شد. مقوله حجاب را با تمام حدود و ثغور آن تنها می‌توان با تکیه‌ بر لزوم تعبد به دستورات شرعی توجیه کرد و کلام امام رضا(ع) نیز باید در همین سطح فهم گردد. روایت مذکور در این مقام تنها شرط لازم ادراک عدالت جنسیتی در مقولۀ حجاب است نه شرط کافی آن.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Philosophy of Hijāb in the Shadow of Gender Justice in the Words of Imam Reza

نویسنده [English]

  • Mahdi Shajarian
Islamic Sciences and Culture Academy
چکیده [English]

It is narrated from Imam Reza (pbuh) that looking at women's hair can lead to arousal of desire and social harms. Most studies on justifying ḥijāb share this viewpoint. However, the question remains whether this narration can fully justify the obligation of ḥijāb with all its boundaries and realize gender justice in this context. This article examines the primary question using library resources and a descriptive-analytical method. The aim is to analyze the philosophy of ḥijāb and explain its relationship with the issue of gender justice, focusing on the aforementioned narration. The findings indicate that while considering the arousal of desire as a reason is a necessary condition for perceiving gender justice, it cannot be considered the sole reason for the legal obligation of ḥijāb in current jurisprudence. On the other hand, recognizing the arousal of desire as a wisdom, although consistent with legal necessities, is only a necessary condition for perceiving gender justice. Only cases of ḥijāb that involve the harm of arousal can be justified in this way. However, legal exceptions to hijab and rare cases where arousal is entirely absent cannot be justified. The concept of ḥijāb with all its boundaries can only be justified by emphasizing the necessity of obedience to religious commands, and the words of Imam Reza (pbuh) should be understood at this level. The mentioned narration is only a necessary condition for perceiving gender justice in the context of ḥijāb, not a sufficient one.

کلیدواژه‌ها [English]

  • امام رضا(ع)
  • عدالت جنسیتی
  • حجاب
  • علت حکم شرعی
  • حکمت حکم شرعی
  1. قرآن کریم.
  2. ‏‫ابن‌بابویه، محمد بن علی‏. (۱۳۷۸)‏. عیون أخبار الرضا(ع)‏. (مهدی لاجوردی). تهران: جهان.
  3. ‏‫‏‫انصاری، مرتضی بن محمدامین‏. (1412ق)‏. حاشیة المکاسب، (محمد تقی‌ بن‌ محب‌علی شیرازی‌). قم: الشریف الرضی.
  4. ‏‫بحرانی، یوسف بن احمد‏. (۱۴۰۵)‏. الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة‏، (محمد تقی ایروانی، عبد العزیز طباطبایی و عبدالرزاق مقرم). قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة. مؤسسة النشر الإسلامی.
  5. ‏‫تبریزی، جواد‏. (۱۴۲۶)‏. منهاج الصالحین. قم: مدین.
  6. ‏‫حسینی حائری، کاظم‏. (بی‌تا)‏. الفتاوی المنتخبة. بی‌جا: ‌دار التفسیر.
  7. ‏‫خمینی، روح الله. (۱۳۷۹)‏. تحریر الوسیلة‏. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
  8. ‏‫خویی، ابوالقاسم؛ وحید خراسانی، حسین‏. (۱۳۸۶)‏. منهاج الصالحین، (حسین وحید خراسانی). قم: مدرسة الامام باقر العلوم(ع).
  9. ‏‫رشتی، حبیب‎ الله بن محمد علی‏. (بی‌تا)‏. بدائع الأفکار. بی‌جا: مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث.
  10. ‏‫روحانی، محمد صادق‏. (بی‌تا)‏. فقه الصادق(ع). قم: مؤلف.
  11. ‏‫سبحانی تبریزی، جعفر‏. (۱۳۸۳)‏. أصول الفقه المقارن فیما لا نصّ فیه. قم: مؤسسه امام صادق(ع).
  12. ‏‫سیستانی، علی‏. (بی‌تا)‏. المسائل المنتخبة. بی‌جا: مکتب آیة الله العظمی السید السیستانی.
  13. ‏‫شبیری زنجانی، موسی‏. (۱۴۱۶)‏. کتاب نکاح، (تصحیح محمد کاظم بن عبد العظیم یزدی). قم: مؤسسۀ پژوهشی رای‏ پرداز.
  14. ‏‫شجریان، مهدی (الف)‏. (۱۳۹۹)‏. بررسی رویکردهای رایج در مفهوم عدالت جنسیتی‏. مطالعات اسلامی زنان و خانواده، 12 (7)، 31-52.
  15. ‏‫شجریان، مهدی (ب)‏. (۱۳۹۹‌)‏. راه‌حلی برای چالش مفهوم‌شناسی عدالت‏. حکمت اسلامی، 26 (7)، 93-116.
  16. ‏‫شجریان، مهدی‏. (۱۴۰۱)‏. تبیین و تحلیل مرزهای حجاب و عفاف‏. اخلاق پژوهی، 5 (3)، 5-32.
  17. ‏‫صاحب جواهر، محمدحسن بن باقر‏. (۱۴۰۴)‏. جواهر الکلام (ط. القدیمة). بیروت: ‌دار إحیاء التراث العربی.
  18. ‏‫صدر، محمد باقر‏. (۱۴۱۸)‏. دروس فی علم الأصول‏. قم: انتشارات اسلامی.
  19. ‏‫طباطبایی حکیم، محمد سعید‏. (۱۴۱۵)‏. منهاج الصالحین. بیروت: دار الصفوه.
  20. ‏‫طباطبایی قمی، تقی‏. (۱۴۲۶)‏. مبانی منهاج الصالحین. قم: قلم الشرق.
  21. ‏‫طبرسی، حسن بن فضل‏. (بی‌تا)‏. مکارم الأخلاق. بی‌جا: الشریف الرضی.
  22. ‏‫فاضل موحدی لنکرانی، محمد‏. (۱۴۲۵)‏. ثلاث رسائل‏. (محمد فاضل موحدی لنکرانی). قم: مرکز فقهی ائمه اطهار(ع).
  23. ‏‫فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی‏. (۱۴۰۶)‏. الوافی، (ضیاءالدین علامه و کمال‏ فقیه ایمانی). اصفهان: مکتبة الإمام أمیرالمؤمنین علی(ع) العامة.
  24. ‏‫کرکی، علی بن حسین‏. (۱۴۱۴)‏. جامع المقاصد فی شرح القواعد‏. قم: مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث.
  25. ‏‫کلینی، محمد بن یعقوب‏. (۱۴۰۷)‏. الکافی (اسلامیه)‏. (محمد آخوندی و علی‌‎اکبر غفاری). تهران:‌دار الکتب الإسلامیة.
  26. ‏‫محقق داماد، محمد‏. (۱۴۱۶)‏. کتاب الصلاة‏. (عبدالله جوادی آملی و محمد مؤمن قمی). قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم. مؤسسة النشر الإسلامی.
  27. ‏‫مطهری، مرتضی‏. (۱۳۷۶)‏. مجموعه آثار استاد شهید مطهری. تهران: صدرا.
  28. ‏‫مظاهری، حسین‏. (۱۳۸۷)‏. اخلاق و جوان. قم: شفق.
  29. ‏‫مکارم شیرازی، ناصر‏. (۱۳۸۵)‏. اخلاق در قرآن‏. (ناصر مکارم شیرازی و مؤسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث). قم: مدرسة الإمام علی بن أبی طالب(ع).
  30. ‏‫مکارم شیرازی، ناصر‏. (بی‌تا)‏. الفتاوی الجدیدة. (کاظم خاقانی و ابوالقاسم علیان‌نژادی). مدرسة الإمام علی بن أبی طالب(ع).
  31. ‏‫مؤسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث؛ و کانون نشر و ترویج فرهنگ اسلامی حسنات. (۱۳۸۹)‏. سیری در سپهر اخلاق. قم: صحیفه خرد.
  32. ‏‫موسوی خویی، سیدابوالقاسم‏. (۱۴۱۸)‏. مؤسوعه الامام الخوئی. قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی.
  33. یزدی، سید محمد کاظم (1421)‏. حاشیه المکاسب‏. قم: اسماعیلیان.
  34. ‏‫یزدی، سید محمد کاظم (بی‌تا)‏. العروة الوثقی‏. (عده من الفقهاء العظام و احمد محسنی سبزواری). جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم. مؤسسة النشر الإسلامی.