جایگاه عدالت اجتماعی در تشریع؛ مطالعۀ موردی روایات رضوی

نوع مقاله : علمی ترویجی

نویسنده

پژوهشگر حلقه فقه الاجتماع مدرسه عالی فقاهت عالم آل محمّد علیهم السلام

چکیده

معارف دین مبین اسلام متشکّل از عقائد و اخلاق و شریعت است. از معارف امام رضا(ع) استفاده می‌شود که شریعت مبتنی بر مصالح و مفاسد واقعی است. یکی از ملاک‌ها و مصالحی که شریعت الهی بر آن مبتنی است «عدالت» و خصوصاً «عدالت اجتماعی» می‌باشد. براین اساس شریعت الهی برای اقامۀ عدالت اجتماعی جعل شده است و اقامه عدالت و منع از ظلم، بدون تحقق شریعت الهی ممکن نیست. ازجمله محورهای مهم در شریعت اسلامی، لزوم حکومت عادل است که در بیان امام رضا(ع) غرض از آن تحقق عدالت اجتماعی است، یکی دیگر از محورهای مورد تأکید در روایات رضوی توصیه به رعایت حقوق اجتماعی اقلیّت‌های مذهبی (اهل‌کتاب) در قالب توصیه به رعایت عدالت در وصایای آنان می‌باشد. این دو محور از اهمّ امور جهت تشکیل تمدّن عدالت‌محور می‌باشد. بنا شدن شریعت بر پایۀ عدالت را در اصطلاح، «عدالت تشریعی» می‌نامند و لذا در این نوشتار نقطۀ مرکزی حول عدالت تشریعی است. در این مقاله عدالت تشریعی در سه محور تبعیّت احکام از مصالح و مفاسد واقعی، رعایت عدالت در وصایای اهل کتاب و لزوم وجود عدالت در حاکم جامعه، در روایات امام رضا(ع) بررسی شده و نحوۀ ارتباط جعل شرائع الهی با عدالت و خصوص عدالت اجتماعی در این روایات مورد بحث قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Position of Social Justice in Legislation: A Case Study of Imam Reza's Narrations

نویسنده [English]

  • jamal nabavi
Researcher of Alem Al-Mohammed High School of Jurisprudence
چکیده [English]

The teachings of Islam consist of beliefs, ethics, and jurisprudence. From the teachings of Imam Reza (pbuh), it is inferred that Islamic law is based on real benefits and harms. One of the criteria and benefits upon which divine law is founded is "justice," particularly "social justice." Accordingly, divine law has been established to uphold social justice, and achieving justice while preventing oppression is impossible without implementing divine law. Among the key aspects of Islamic jurisprudence is the necessity of a just ruling system, as emphasized by Imam Reza (pbuh), whose purpose is to realize social justice. Another significant focus in Imam Reza’s narrations is the recommendation to observe the social rights of religious minorities (People of the Book), particularly through adherence to justice in their wills. These two principles are among the most essential elements for establishing a justice-oriented civilization. The foundation of Sharīa based on justice is referred to as "legislative justice," which serves as the central theme of this study. This article examines legislative justice in three areas as reflected in Imam Reza’s narrations: the alignment of rulings with real benefits and harms, the observance of justice in the wills of People of the Book, and the necessity of justice in governance. Furthermore, it discusses how divine legislation relates to justice, especially social justice, as portrayed in these narrations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Justice
  • Social Justice
  • Legislative Justice
  • Imam Reza (pbuh)
  1. قرآن کریم
  2. ابن‌بابویه، محمد بن علی. (1385ش). علل الشرائع. قم: کتاب‌فروشی داوری.
  3. ‏‫ابن‌بابویه، محمد بن علی. (1378ق). عیون أخبار الرضا(ع). تهران: نشر جهان.
  4. ‏‫ابن‌بابویه، محمد بن علی. (1413ق‌). من لا یحضره الفقیه. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
  5. ابن‌‌درید، محمد بن حسن. (1988م). جمهرة اللغة. بیروت: ‌دار العلم للملایین.
  6. ‏‫ابن‌عاشور، محمدطاهر. (1420ق). تفسیر التحریر و التنویر. بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
  7. ابن‌عباد، صاحب. (1414ق). المحیط فی اللغة. بیروت: عالم الکتب.
  8. ابن‌فارس، احمد بن فارس. (1404ق). معجم مقاییس اللغة. قم: مکتب الإعلام الإسلامی
  9. ‏‫اصفهانی نجفی، محمدتقی. (1429ق). هدایة المسترشدین فی شرح أصول معالم الدین. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
  10. ‏‫انصاری، مرتضی بن محمدامین. (1414ق). رسائل فقهیة. قم: مجمع الفکر الإسلامی.
  11. ‏‫تونی، عبد الله بن محمد. (1415ق). الوافیة فی أصول الفقه. قم: مجمع الفکر الإسلامی.
  12. ‏‫جهانیان، ‌ناصر. (۱۳۸۹). نظریه جامع عدالت. فلسفۀ دین، (6)، ص97-134.
  13. ‏‫حسینی، ‌سیدعلی. (۱۳۷۹). علی و عدالت اجتماعی. آینۀ پژوهش، (66)، ص59-92.
  14. حقی برسوی، اسماعیل. (بی‌تا). تفسیر روح البیان. بیروت: ‌دار الفکر.
  15. ‏‫خطیبی کوشکک، محمد. (1385). فرهنگ شیعه (کلام). بی‌جا: زمزم هدایت.
  16. ‏‫خمینی‌، روح‌الله. (1392). کتاب الطهارة. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار الإمام الخمینی (قدس‌سره).
  17. ‏‫خمینی‌، روح‌الله. (1423ق). تهذیب الأصول، (تقریر: جعفر سبحانی تبریزی). تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار الإمام الخمینی (قدس‌سره).
  18. ‏‫خویی، ابوالقاسم. (1422ق). محاضرات فی أصول الفقه، (مقرر: محمداسحاق فیّاض). قم: مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی.
  19. ‏‫راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن. بیروت: ‌دار القلم.
  20. ‏‫ساعدی، ‌جعفر. (۱۳۸۱). تبعیت احکام از مصالح و مفاسد. فقه اهل بیت، (29)، ص108-161.
  21. سبحانی تبریزی، جعفر. (1362). خدا و صفات جمال و جلال. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  22. سبحانی تبریزی، جعفر. (1428ق). محاضرات فی الإلهیّات. قم: مؤسسة الإمام الصادق(ع).
  23. سیفی مازندرانی، علی‌اکبر. (1425ق). مبانی الفقه الفّعال فی القواعد الفقهیّة الأساسیّة. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  24. ‏‫طباطبایی، محمدحسین. (1390ق). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
  25. ‏‫طوسی، محمد بن حسن. (1390ق). الاستبصار فیما اختلف من الأخبار. تهران: ‌دار الکتب الإسلامیة.
  26. طوسی، محمد بن حسن. (1414ق). الأمالی. قم: ‌دار الثقافة.
  27. طوسی، محمد بن حسن. (1407ق). تهذیب الأحکام. تهران: ‌دار الکتب الإسلامیة.
  28. فراهیدی، خلیل بن احمد. (1409ق). کتاب العین. قم: نشر هجرت.
  29. ‏‫کلینی، محمد بن یعقوب. (1429ق). الکافی. قم: مؤسسه علمی فرهنگی‌دار الحدیث.
  30. مجلسی، محمدباقر. (1403ق). بحار الانوار الجامعة لدرر أخبار الأئمّة الأطهار. بیروت: ‌دار إحیاء التراث العربی.
  31. ‏‫مصباح یزدی، محمدتقی. (۱۳۸۷). آموزش عقائد. تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل سازمان تبلیغات اسلامی.
  32. ‏‫مطهری، مرتضی. (۱۳۸۹). اسلام و نیازهای زمان. تهران: صدرا.
  33. معرفت، محمدهادی. (1377). ولایت فقیه. قم: مؤسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید.
  34. مفید، محمد بن محمد. (1413ق). الأمالی. قم: کنگرۀ شیخ مفید.
  35. مکارم شیرازی، ناصر. (1371). ‏تفسیر نمونه. تهران: ‌دار الکتب الاسلامیّه.
  36. مکارم شیرازی، ناصر. (1386). پیام قرآن. تهران: ‌دار الکتب الإسلامیة.
  37. منتظری، حسینعلی. (1385). نظام الحکم فی الاسلام. قم: سرایی.
  38. نائینی، محمدحسین. (1376ق). فوائد الاصول. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  39. نوری، میرزا حسین. (1408ق) مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. قم: مؤسّسة آل البیت(ع).
  40. ‏‫هاشمی شاهرودی، محمود. (1426ق). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع). قم: مؤسسۀ دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت(ع).