بازخوانی انتقادی آراء و مبانی نو معتزله (نگاهی تفصیلی به اندیشه های نومعتزله پیرامون احکام اسلام با تاکید بر مبانی جابری)

نوع مقاله : علمی ترویجی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و حقوق پژوهشگاه مطالعات تقریبی

2 استادیار مجتمع عالی زبان، ادب و فرهنگ جامعة المصطفی العالمیه

چکیده

مقاله حاضر جهت بازخوانی انتقادی آراء و مبانی نو معتزله، و با رویکردی انتقادی پیرامون احکام اسلامی به بررسی تأثیر معتزله و آراء آن‌ها -با تاکیدی ویژه بر مبانی جابری- در تفسیر احکام اسلامی می‌پردازد. در این مقاله، با رجوع به کتب و مقالات موجود در منابع کتابخانه ای و مطالب مرتبط در کتابخانه های اینترتی، مبانی معتزله و محمد عابد الجابری به عنوان یکی از تاثیرگذارترین ایشان و نیز اشکالات آن‌ها مورد بررسی قرار گرفته است و به برخی شبهاتشان پاسخ داده شده است. هدف اصلی این مقاله، بازخوانی مبانی نو معتزله و جابری با روشی توصیفی – تحلیلی است تا نقدها و تأثیرات آن‌ها بر خوانش های مختلف از احکام و منابع اسلامی مورد بررسی قرار گیرد. در نتیجه، این مقاله با ارائه نقاط قوت و ضعف مبانی که منشا آراء گوناگون معتزله است، به پژوهش‌های آتی و بررسی‌های ممکن در این حوزه ورودی تخصصی کرده و به صراحت اشکالات این دیدگاه ها و مبانی که باعث ایجاد لوازم و نتایجی می شود که در دین اسلام غیر قابل پذیرش است را بررسی و بیان کرده و نه تنها آموزه های اسلامی را مؤیدی بر آن نمیداند بلکه تناقضات عقلانی و منطقی آن را نیز روشن ساخته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Critical Review of New Mu'tazilite Views and Foundations (A Detailed Examination of Neo-Mu'tazilite Thought on Islamic Jurisprudence with Emphasis on Jabri Foundations)

نویسندگان [English]

  • Mohsen Madani nejad 1
  • Sayyed Hossein Sajid 2
  • Saeed Abiri 2
1 Assistant professor, The Research Institute of Approximate Studies
2 Assistant professor at Al-Mustafa International University
چکیده [English]

The present article aims to critically review the views and foundations of Neo-Mu'tazilites, with a critical approach to the examination of their influence on Islamic rulings, particularly emphasizing Jabri foundations, in the interpretation of Islamic rulings. In this article, by referring to books and articles available in library sources and relevant materials in online libraries, the foundations of Mu'tazilites and Mohammad Abed Al-Jaberi, as one of their most influential figures, are examined, and some of their criticisms are addressed. The main objective of this article is to revisit the foundations of Neo-Mu'tazilites and Jabri through a descriptive-analytical method in order to examine their criticisms and impacts on various interpretations of Islamic rulings and sources. Consequently, this article provides an input for future research and possible investigations in this field by presenting the strengths and weaknesses of the foundations that give rise to various Mu'tazilite views. It explicitly examines and articulates the shortcomings of these perspectives and foundations, which lead to unacceptable implications and results in the religion of Islam, not only undermining Islamic teachings but also highlighting their rational and logical contradictions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Views and Foundations
  • Neo-Mu'tazilites
  • Mohammad Abed Al-Jaberi
  • Islamic Rulings
  • Interpretation of Sources."

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. آقاگل‌زاده، فردوس، تحلیل گفتمان انتقادی، تهران، علمی و فرهنگی، 1385 ش.
  3. ابوزید، نصر حامد، الاتّجاه العقلی فی التفسیر (دراسة فی قضیة المجاز فی القرآن عند المعتزله)، بیروت، المرکز الثقافی العربی، 1428 ق.
  4. ابوزید، نصر حامد، نقد گفتمان دینی، ترجمه حسن یوسفی اشکوری و محمد جواهرکلام، تهران، یادآوران، 1383 ش.
  5. اسدآبادی، سیدجمال‌الدین، اسلام و علم (به ضمیمه رساله قضا و قدر و ترجمه سخنرانی ارنست رنان)، مقدمه محمد حمیداللّٰه حیدرآبادی، ترجمه و توضیح سیدهادی خسروشاهی، قم، کلبه شروق، 1398 ش.
  6. امین، احمد، ضحی الاسلام، چاپ هفتم، قاهره، مکتبة النهضة المصریه، 1964 م.
  7. بذرافکن، مجید، «سیر تحول و ارتقای جنبش‌های اسلامی معاصر در چهار نسل با تأکید بر مصر»، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، سال نهم، شماره 29، تابستان 1391 ش.
  8. بغوره، زواوی، میشیل فوکو فی الفکر العربی المعاصر: محمد عابد الجابری، محمد أرکون، فتحی التریکی، مطاع صفدی، بیروت، دار الطلیعه، 2001 م.
  9. جابری، محمد عابد، «تبیین "ساختار عقل عربی" در گفتگو با محمد عابد جابری»، ترجمه محمدتقی کرمی، فصلنامه نقد و نظر، سال ششم، شماره‌های 3ـ4، تابستان و پاییز 1379 ش.
  10. جابری، محمد عابد، نقد العقل العربی (1): تکوین العقل العربی، بیروت، مرکز دراسات الوحدة العربیه، 2009 م.
  11. جابری، محمد عابد، نقد العقل العربی (2): بنیة العقل العربی (دراسة تحلیلیة نقدیة لنظم المعرفة فی الثقافة العربیه)، بیروت، مرکز دراسات الوحدة العربیه، 1996 م.
  12. جاویش، عبدالعزیز، الاسلام دین الفطرة و الحرّیه، قاهره، دار الهلال، 1952 م.
  13. جبرئیلی جلودار، عبداللّٰه، «نقد و بررسی مبانی هستی‌شناختی جریان نواعتزال در شمال آفریقا (با تأکید بر نصرحامد ابوزید و حسن حنفی)»، دوفصلنامه جریان‌شناسی دینی ـ معرفتی در عرصه بین‌الملل، سال اول، شماره 2، پاییز و زمستان 1398 ش.
  14. جوادی آملی، عبداللّٰه، تسنیم؛ تفسیر قرآن کریم، قم، اسراء، بی‌تا.
  15. حافظ‌نیا، محمدرضا، مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، تهران، سمت، 1395 ش.
  16. حرب، علی، مداخلات: مباحث نقدیة حول أعمال: محمد عابد الجابری، حسین مروة، هشام جعیط، عبدالسلام بن عبدالعالی، سعید بن سعید، بیروت، دار الحداثه، 1985 م.
  17. حسنلو، امیرعلی، «علل عقب‌ماندگی جوامع اسلامی»، فصلنامه صباح، سال چهارم، شماره‌های 11ـ12، بهار و تابستان 1383 ش.
  18. رشید رضا، محمد، تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1990 م.
  19. سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الاتقان فی علوم القرآن، تهران، امیرکبیر، 1392 ش.
  20. صبحی، احمد محمود، فی علم الکلام (دراسة فلسفیة لآراء الفرق الاسلامیة فی اصول الدین)، بیروت، دار النهضة العربیه، 1985 م.
  21. طرابیشی، جورج، نقد نقد العقل العربی: إشکالیات العقل العربی، لبنان، دار الساقی، 1998 م.
  22. طرابیشی، جورج، نقد نقد العقل العربی: العقل المستقیل فی الإسلام؟، بیروت، دار الساقی، 2004 م.
  23. عبدالرحمن، طه، تجدید المنهج فی تقویم التراث، بیروت، المرکز الثقافی العربی، 1994 م.
  24. عبده، محمد، الاعمال الکامله، بیروت، دار الشروق،2020 م.
  25. عبدی، حسن، «تبیین و بررسی روش‌شناسی عابد الجابری در علوم اجتماعی»، دوفصلنامه پژوهش سابق (عیار پژوهش در علوم انسانی)، سال سوم، شماره 2، پاییز و زمستان 1390 ش.
  26. عرب‌صالحی، محمد، «مبانی تاریخمندی قرآن و تحلیل و نقد مبنای وحی‌شناختی آن»، فصلنامه فلسفه دین، سال سیزدهم، شماره 4 (پیاپی 29)، زمستان 1395 ش.
  27. عرب‌صالحی، محمد، مجموعه مقالات جریان‌شناسی و نقد اعتزال نو (جلد اول)؛ جریان‌شناسی اعتزال نو، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1393.
  28. عروی، عبداللّٰه، ثقافتنا فی ضوء التاریخ، چاپ چهارم، مغرب، المرکز الثقافی العربی، الدار البیضاء، 1997 م.
  29. عماره، محمد، الاسلام والعروبه، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب، 2016 م.
  30. فوزی، یحیی، «گونه‌شناسی فکری جنبش‌های اسلامی معاصر و پیامدهای سیاسی ـ امنیتی آن در جهان اسلام»، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال سیزدهم، شماره 4 (پیاپی 50)، زمستان 1389 ش.
  31. فیض، علیرضا، مبادی فقه و اصول (مشتمل بر: بخشی از مسائل آن دو علم)، تهران، دانشگاه تهران، 1395 ش.
  32. قطب، سید، فی ظلال القرآن، بیروت، دار الشروق، 2011 م.
  33. گلی، جواد، و حسن یوسفیان، «جریان‌شناسی نومعتزله»، فصلنامه معرفت کلامی، سال اول، شماره 3، پاییز 1389 ش.
  34. مجتهد شبستری، محمد، هرمنوتیک، کتاب و سنت، تهران، طرح نو، 1384 ش.
  35. مجموعة باحثین، محمد عابد الجابری (دراسة النظریات و نقدها)، نجف اشرف، العتبة العباسیة المقدسه، المرکز الاسلامی للدراسات الاستراتیجیة، سال 2021 م.
  36. محسن، نجاح، اندیشه سیاسی معتزله، ترجمه باقر صدری‌نیا، تهران، علمی و فرهنگی، 1385 ش.
  37. مطهری، مرتضی، انسان و سرنوشت، چاپ ششم، تهران، صدرا، 1361 ش.
  38. معینی‌فر، محمد، «مروری اجمالی بر مؤلفه‌های نظام فکری جابری»، ماهنامه معرفت، سال بیست و دوم، شماره 195، اسفند 1392 ش.
  39. میرزازاده احمدبیگلو، فرامرز، «بررسی و نقد تاریخ‌گرایی و ساختارگرایی در اندیشه محمد عابد جابری»، فصلنامه حکمت معاصر، سال ششم، شماره 3، پاییز 1394 ش.
  40. ناصر، محمد حامد، العصرانیون (بین مزاعم التجدید و میادین التغریب)، ریاض، مکتبة الکوثر، 1417 ق.
  41. وصفی، محمدرضا، نومعتزلیان (گفتگو با نصرحامد ابوزید، عابد الجابری، محمد آرکون، حسن حنفی)، تهران، نگاه معاصر، 1387 ش.
  42. یوسفیان، حسن، و احمدحسین شریفی، پژوهشی در عصمت معصومانŒ، قم، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1388 ش.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار