سلفی گری و خشونت سیاسی تأملی بر تأثیر بحران‌های اجتماعی در تکوین جنبش‌های اسلامی سلفی رادیکال معاصر در خاورمیانه

نوع مقاله : علمی ترویجی

نویسندگان

1 گروه علوم اجتماعی اسلامی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران

2 گروه علوم اجتماعی اسلامی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، دانش اجتماعی مسلمین

چکیده

تجزیه و تحلیل میراث جنبش های سلفی جهادی اسلامی، مبتنی بر مناسبات و تعالیم فقهی و الهیاتی صرف، فارغ از چارچوب‌ها و بسترهای اجتماعی نضج آن در هر برهه‌ی تاریخی (و بالعکس)، به تقلیل‌گرایی خردگریزانه‌ای در مسیر پژوهش خواهد انجامید که حامل تحفه‌ای جز انقیاد و تعلل قوه‌ی تعلیل نخواهد بود. بنابراین‌ در مسیر این تحقیق، ضمن بیان اهم افکار متفکرانی همچون ابن تیمیه، عبدالوهاب، سید‌جمال، عبده، رشید‌رضا و... که مستقیم یا غیر مستقیم بر نئوسلفی معاصر مؤثر افتاده، نقش بحران‌های اجتماعی خاصه در تعامل جهان اسلام با غرب در یک سده اخیر و مفهوم خشونت سیاسی معکوس به نحوی ترکیبی کاویده می‌شود. به عبارتی دیگر، آنچه این تحقیق با رویکردی فکری و جامعه‌شناختی در پی تبیین آن است، تشریح مبانی فکری پیش‌قراولان نهضت سلفیه‌ی متقدم و متأخر و تحلیل جامعه‌شناختی محمل‌های اجتماعی تکوین آن‌ در بستر بحران‌های اجتماعی، فرهنگی، و سیاسی جهان اسلام و در نهایت کیفیت ارتباط آن با خشونت سیاسی معاصر در خاورمیانه و جهان، تحت سیطره‌ی جنبش‌های تکفیری و سلفی است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Salafism and Political Violence: A Reflection on the Impact of Social Crises on the Formation of Contemporary Radical Salafi Islamic Movements in the Middle East

چکیده [English]

Contemporary Salafi social movements in the Middle East are the product of ideological principles derived from diverse and variegated social crises that have emerged and spread in the Islamic world throughout history. And now, in the minds and hearts of most Takfiri and Salafi movements, these are viewed as a precious legacy and a singular axis around which they should gather and reproduce that legacy. There is no doubt that the analysis of this legacy based on mere juridical and theological terms and teachings, while ignoring the social frameworks, contexts, and crises of its maturation in each historical period (and vice versa) will lead to an irrational reductionism in the research; which, ultimately, will include nothing but procrastination and subjugation of the force of argumentation. Therefore, in the course of this study, in addition to expression of the most important ideas of thinkers such as Ibn Taymiyyah, Abd al-Wahhab, and Muhammad Rashid Rida who have, directly or indirectly, influenced the contemporary neo-Salafism; the role of social crises, especially in the interaction of Islamic world with the West, in the past century was explored in a combined manner. In other words, what this study aims to explore from an intellectual and sociological perspective includes the explanation of ideological principles of the pioneers of the early and contemporary Salafism, and the sociological analysis of the social reasons for their genesis in the context of social, cultural, and political crises within the Islamic world.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Salafism
  • Salafist movements
  • Social crises
  • Takfir (Excommunication)
  • Wahhabism

مراجع

  1. ابراهیمی، نبی الله ، نوسلفی­گری و جهانی شدن امنیت خاورمیانه، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی، 1394.
  2. ابن تیمیه، احمد، مختصر منهاج السنه، ترجمه اسحاق دبیری، انتشارات سایت کتابخانه عقیده، 1386.
  3. ابن تیمیه، احمد، الله الله فی صحابی، ترجمه عبدالمتین، انتشارات سایت کتابخانه عقیده، 1395.
  4. احمدی، حمید، «آینده جنبش‌های اسلامی در خاورمیانه: طرح یک چارچوب نظری»، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، تابستان و پاییز 1377 - شماره 14 و 15، 1377.
  5. اسپوزیتو، جان و وال، جان، جنبش­های اسلامی معاصر (اسلام و دموکراسی)، ترجمه شجاع احمد­وند، تهران: نشر نی، 1393.
  6. اقبال لاهوری، محمد، بازسازی اندیشه دینی اسلام، ترجمه محمد بقایی (ماکان)، تهران، انتشارات فردوس، 1388.
  7. بشیریه، حسین، جامعه­شناسی سیاسی: نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی، تهران، نشر نی، 1392.
  8. بودریار، ژان، در سایه­ی اکثریت­های خاموش، ترجمه پیام یزدانجو، تهران، نشر مرکز، 1387.
  9. پارسانیا، حمید، سنت، ایدئولوژی، علم، قم، مؤسسه بوستان کتاب، 1394.
  • دکمجیان، هرایر، جنبش­های اسلامی معاصر در جهان عرب، ترجمه حمید احمدی، تهران، شرکت انتشارات کیهان، 1390.
  • رشید رضا، محمد، «السنة والشیعة أو الوهابیة والرافضة: حقائق دینیة تاریخیة اجتماعیة إصلاحیة»، قاهره: نشرة فی مجلة المنار، 1947.
  1. ژیژک، اسلاوی، خشونت: پنج نگاه زیرچشمی، ترجمه علیرضا پاکنهاد، تهران، نشر نی، 1394.
  2. سبحانی تبریزی، جعفر، سلفی‌گری در آیینه تاریخ، قم، نشر توحید، 1393.
  3. سروش محلاتی، محمد، دولت و اجرای شریعت: سلسله مقالات دولت و ابزارهای الزام شهروندان به شریعت، تهران، نشر نی، 1394.
  4. سقاف، حسن، سلفی­گری وهابی: چالشی در اندیشه­های بنیادین و ریشه­های تاریخی، ترجمه حمیدرضا آژیر، مشهد، نشر آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش­های اسلامی، 1387.
  5. طباطبایی، سید محمد حسین، شیعه در اسلام، قم، انتشارات هجرت، 1356.
  6. عبدالوهاب، محمد، التوحید، ترجمه اسحاق دبیری، انتشارات سایت کتابخانه عقیده، 1389.
  7. عنایت، حمید، سیری در اندیشه سیاسی عرب، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1370.
  8. همو ، اندیشه سیاسی در اسلام معاصر، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، تهران، انتشارات خوارزمی، 1392.
  9. غفاری، غلامرضا و ابراهیمی لویه، عادل، تغییرات اجتماعی، تهران، انتشارات دانشگاه پیام نور، 1392.
  10. فانون، فرانتس، دوزخیان روی زمین، ترجمه دکتر علی شریعتی، تهران، انتشارات نیلوفر، 1367.
  11. فرج، عبدالسلام، الجهاد: الفریضة الغائبة، مصر، 1981.
  12. فکوهی، ناصر، خشونت سیاسی، نظریات، مباحث، اشکال و راهکارها، تهران، نشر قطره، 1378.
  13. فیرحی، داود، فقه و سیاست در ایران معاصر، جلد اول، تهران، نشر نی ، 1394.
  14. کوهن، آلوین استانفورد، تئوری­های انقلاب، ترجمه علیرضا طیب، تهران، نشر قومس، 1392.
  15. لوئیس، برنارد، خاورمیانه: دو هزار سال تاریخ از ظهور مسیحیت تا امروز، ترجمه حسن کامشاد، تهران، نشر نی، 1393.
  16. لوئیس، برنارد، بحران اسلام: جنگ مقدس، ترور نامقدس، ترجمه کیومرث یزدان پناه درو، تهران، دانش­نگار، 1394.
  17. مطهری، مرتضی، نهضت­های اسلامی در صد ساله اخیر، تهران، انتشارات صدرا، 1368.
  18. موثقی، احمد، سید جمال­الدین اسدآبادی: مصلحی متفکر و سیاستمدار، قم، بوستان کتاب قم، 1380.
  19. موثقی، احمد، جنبش­های اسلامی معاصر، تهران، انتشارات سمت، 1393.
  20. مهاجر المصری، ابوعبدالله، مسائل من فقه الجهاد (فقه الدماء)، بی­تا، بی­جا.
  21. میشو، ایو، خشونت دست آموز، ترجمه بابک سید حسینی، تهران، انتشارات وزارت امور خارجه، 1381.
  22. ناجی، ابوبکر، ادارة التوحش: أخطر مرحلة ستمر بها الأمة، دار النشر، مرکز الدراسات و البحوث الإسلامیة، 2004.
  23. ولائی، عیسی، ارتداد در اسلام، تهران، نشر نی، 1393.
  24. هاوس، کارن الیوت، درباره عربستان: مردم، گذشته، دین، خطوط گسست و آینده، ترجمه مرتضی رجائی خراسانی و فاطمه مهسا کارآموزیان، تهران، مترجم، 1394.
  25. Bunzel, C. “From Paper State to Caliphate: The Ideology of the Islamic State”. The Brookings Project on U. S. Relations with the Islamic World. Brookings Institution: Washington, D. C،
  26. Esposito, J. L. Islam and Political Violence. Religions, 6, 1067-1081.
  27. Jenkins, P. “Jesus Wars: How Four Patriarchs, Three Queens, and Two Emperors Decided What Christians Would Believe for the Next 1,500 Years”. HarperOne: New York City ،

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار